Rezerwaty

Na terenie Gminy Łukta znajdują się cztery rezerwaty przyrody:

• Rezerwat "Sosny Taborskiej"

Ustanowiony w 1957 roku, położony w południowo - zachodniej części wsi Tabórz. Jego powierzchnia wynosi 95,32 ha. Przedmiotem ochrony jest drzewostan sosny ekotypu Taborskiego (tzw. sosny masztowe). Jest to drzewostan szczególnie wartościowy w wieku ponad 200 lat, produkujący wysokiej jakości drewno. W Lasach Taborskich od wieków stosowany był specyficzny sposób prowadzenia drzewostanów sosnowych. Był on zgodny z zaleceniami hodowlanymi zawartymi między innymi w książce Nauka leśnictwa dla prywatnych właścicieli lasów z roku 1843 powołującej się na osiemnastowieczne opracowanie E. W. Marona (królewsko-pruskiego radcy leśnego). Efekty ówczesnych zasad hodowlanych owocują dziś doskonałej jakości drzewostanami rębnymi. Zasady te polegały na posadzeniu 40-50 letnich monolitów sosnowych drugim piętrem gatunków liściastych, takich jak buk czy dąb. To posadzenie spełniało rolę pielęgnacyjną głównego drzewostanu.

fot. Ilona Grabowska

W roku 2017 mija już 60 lat od założenia w Gminie Łukta Rezerwatu Przyrody „Sosny Taborskie”. Rezerwat został utworzony w 1957 roku i swoją powierzchnią obejmuje 95 ha. Wejście główne do rezerwatu znajduje się po lewej stronie przy wyjeździe z miejscowości Tabórz w kierunku Ostródy. Wyznaczona została tam 1,5 kilometrowa ścieżka edukacyjna, która prowadzi wśród najstarszych, najpiękniejszych i najbardziej charakterystycznych drzew.

Rezerwat przyrody „Sosny Taborskie” jest unikatowym rezerwatem nie tylko w Polsce ale i na świecie. Rośnie tutaj szczególna sosna, której wiek sięga ponad 260 lat. Sosna mierzy co najmniej 40 metrów wysokości, to tyle co 15 piętrowy budynek. Sosna Taborska jest wyjątkowa, ponieważ cechuje ją brak sęków, jest idealnie prosta i drobnosłoista, co oznacza, że drewno jej jest bardzo wytrzymałe. Swoją sławę zawdzięcza pruskim i polskim leśnikom. Pod koniec XVIII wieku powstała ustawa, która dokładnie opisywała jak należy ją pielęgnować, aby wydała obfite plony. Rośnie na najlepszej z możliwych dla siebie gleb. W dogodnym klimacie rośnie w towarzystwie buka tworząc w lesie barwną mozaikę. Rosnący obok sosny buk sprawia, że rywalizuje z nim o światło, szybko pnie się w górę i nie rozrasta się na boki, dlatego jest tak równym i strzelistym drzewem. Powstały rezerwat unaocznia do jakich rozmiarów może sięgać sosna. Badania prowadzone w rezerwacie pokazują jednak, że czasem sosna zanika na rzecz drzew liściastych a zwłaszcza buka. Dzieje się tak dlatego, że leśnicy w rezerwacie nie wykonują żadnych prac, pozwalając naturze samej ustalić bieg wydarzeń. Zimą alpiniści wspinają się na sosnę, aby zebrać z niej szyszki. Zbierają tylko te najdorodniejsze. Z jednej sosny można uzbierać do kilku kilogramów szyszek. Następnie szyszki trafiają do wyłuszczarni w Ruciane Nida. Tam pod wpływem ciepłego powietrza uwalniają się nasiona, które oczyszczane są ze skrzydełek. Nasionka są małe i delikatne, ale wyrosną z nich drzewa osiągające imponujące rozmiary.

fot.Ilona Grabowska

Jako pierwsi walory sosny Taborskiej docenili Prusowie i rozpoczęli handel sosnami ze Skandynawią (wikingami) przez port w Truso (okolice Elbląga), a następnie Krzyżacy ustanowili monopol na handel Sosną Taborską.

Achatius Borck z Ramot, ówczesny właściciel części lasów Taborskich, w 1568 roku podpisał kontrakt z królową Dani Dorotą Saską dotyczący sprzedaży sosen Taborskich do celów budowy statków, głównie jako budulca masztów.

W 1806 roku armia francuzów przemieszczając się z Dobrego Miasta do Ostródy zatrzymała się we wsi na krótko, a legenda głosi, że na pamiątkę tego zasadzono lipę przy jeziorze obok pomostu. Sosnę Taborską osobiście podziwiał Napoleon Bonaparte i polecił jej nasiona zabrać do Francji. Przekroje sosen Taborskich wystawiono jako „Bois de Ta-bore” na światowej wystawie w Paryżu w 1900 roku. Były tam reklamowane jako najlepszy surowiec sosnowy świata.

Ciekawostki unikatowego Rezerwatu Przyrody „Sosny Taborskie”:
- Pomysł budowy Kanału Elbląskiego (sztandarowego produktu turystycznego województwa warmińsko-mazurskiego) zrodził się z potrzeby szybszego transportu tych sosen do nadmorskich stoczni.
- Sosna Taborska eksportowana jest do wielu krajów w Europie i na świecie m.in. do Maroko, Japonii i za koło podbiegunowe.
- Drewno z Sosny Taborskiej wykorzystano m.in. jako: elementy sceny Teatru Narodowego w Warszawie, pale mola w Sopocie oraz konstrukcji dachów hal produkcyjnych w Norwegii.
- Piękno Taborskich lasów zaprezentował zespół Enej w teledysku do piosenki „Skrzydlate ręce”.
- Tajemniczość lasów Taborskich wzbudza ukryty w lesie nagrobek Gorga Friedricha Schultze oraz jego córki. Był on w latach 1805-1832 Królewskim nadleśniczym i Łowczym. Jego córka zmarła w roku 1845 w wieku 18 lat. George Friedrich Schultze zmarł 5 lat później, a jego ostatnią wolą było spocząć przy dziecku. Jest to jeden z najstarszych zachowanych nagrobków w okolicach Ostródy.

fot. Zbigniew Rochowicz

fot.Ilona Grabowska

Ilona Grabowska - Przewodnik Warmii i Mazur

• Rezerwat "Ostoja bobrów na rzece Pasłęce"

Ustanowiony w styczniu 1970 roku. W jego skład wchodzi rzeka Pasłęka, jezioro Isąg, tereny leśne przyległe do nich oraz pasy gruntów przybrzeżnych o szerokości 100 m na gruntach państwowych i 10 m na gruntach prywatnych. Rezerwat utworzono w celu ochrony bobrów. Na terenie rezerwatu obowiązuje zakaz przebywania osób do tego nieupoważnionych przez konserwatora przyrody (z wyjątkiem gruntów prywatnych) oraz zakaz wznoszenia budowli oraz urządzeń komunikacyjnych i technicznych.

Rezerwat przyrody „Ostoja bobrów na rzece Pasłęce” jest jednym spośród 111 rezerwatów przyrody w województwie warmińsko-mazurskim. Jest to największy rezerwat przyrody w województwie i wynosi 4239,97 ha. Obejmuje rzekę Pasłękę wraz z przylegającymi do niej gruntami oraz jeziorami. Został założony w 1970 roku i jest rezerwatem faunistycznym ze względu na powstałe stanowiska bobra europejskiego. Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Olsztynie szacuje, że łączna liczba bobrów w całym województwie wynosi ok. 10,5 tyś.

W Gminie Łukta granice rezerwatu rozciągają się od jeziora Isąg przez miejscowość Worliny, Pelnik, okolice Mostkowa, Lusajn, Kojd i Zajączkowa. Rzeka Pasłęka jest czwartą najdłuższą rzeką w województwie, jej długość wynosi 210 km i uchodzi ona do Zalewu Wiślanego. Rzeka Pasłęka krajobrazowo jest zróżnicowana. Momentami posiada charakter górskiej rwącej rzeki, przechodzącej w odcinki nizinne, gdzie rzeka płynie leniwie. Na odcinkach rzeki możemy zobaczyć ścięte przez bobry drzewa, które w pobliżu rzeki posiadają swoje nory. Rzeka Pasłęka jest również charakterystyczną naturalną granicą Warmii i Mazur.

Warto również wspomnieć o jeziorze Isąg, które objęte jest także rezerwatem i jest to jedno z głębszych jezior w naszym województwie - maksymalna jego głębokość sięga 54,5 m. Jezioro Isąg zajmuje powierzchnie 418 ha i posiada trzy wyspy, gdzie największa z nich wynosi 3,5 ha. Patrząc na jezioro z lotu ptaka posiada ono bardzo ładną megalityczną barwę. W wodach Pasłęki i Isąga pływają co najmniej 24 gatunki ryb, w tym pstrąg potokowy, lipień, kleń, węgorz. Ponadto na terenie rezerwatu istnieje obszar Natura 2000 - Dolina Pasłęki obszar specjalnej ochrony ptaków oraz Rzeka Pasłęka ze względu na znaczenie dla Wspólnoty.

Ciekawostki:
- Przed mostem w Łęguckim Młynie jest granica powiatu ostródzkiego i olsztyńskiego, oraz Gminy Łukta i Gminy Gietrzwałd, a nieopodal na moście nad rzeką Pasłęką granica Warmii i Mazur.
- W Łęguckim Młynie usytuowany jest były ośrodek rządowy satelita ośródka w Łańsku. Położony na powierzchni 8 ha. Tutaj wypoczywali partyjni dygnitarze (Władysław Gomułka i Piotr Jaroszewicz). Na terenie byłego ośrodka znajduje się nad rzeką 150-letnia elektrownia wodna „Kormoran”. Po 1970 r. każde wakacje spędzał tutaj Władysław Gomułka.
- Na terenie rezerwatu w miejscowości Pelnik jest zabytkowa Aleja Lipowa. Leśnicy szacują wiek okazałych lip na ponad 150 lat. Niegdyś aleja prowadziła do zabudowań młynarza i małego rodzinnego cmentarza. Obecnie można znaleźć ruiny młyna przy rzece. Ze względu na wiek i walory przyrodnicze Aleja Lipowa została uznana za pomnik przyrody.
- Na rzece Pasłęce znajdziemy punkt widokowy w okolicy Pelnika na trasie żółtego szlaku rowerowego. Ze stromego wzgórza możemy podziwiać meandrującą Pasłękę,przypominającą rzekę górską. Widok jest wprost na jej zakole, co sprawia, że obszar widzenia jest szeroki i daleki. Miejsce idealne dla osób chcących wypocząć bliżej natury. Znajdziemy fundamenty po domku myśliwskim, który postawiono w latach ’30 XX w. Dom należał do Nadleśniczego Nadleśnictwa Kudypy, Pana Otto Krygiera. Spełniał on funkcje domku myśliwskiego i rekreacyjnego dla jego rodziny.
- Rezerwat należy do ścisłych i w Gminie Łukta nie można urządzać spływów kajakowych. Na dalszym odcinku rzeki Pasłęki można uzyskać zgodę z Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Olsztynie. Wydanie decyzji kosztuje 82 zł, czas oczekiwania około 1 miesiąca. Pozwolenia nie uzyskamy jeżeli w danym roku przekroczona została dopuszczalna liczba kajakarzy.
- Najgłębsze jezioro w województwie warmińsko-mazurskim ma 64 metry głębokości i znajduje się w Gminie Miłakowo Możemy poszczycić się tym, że mieszkamy w Zielonych Płucach Polski, blisko natury. Posiadamy w Gminie cztery rezerwaty oraz w każdej miejscowości nad jeziorem pomosty gminne. Pozwolę sobie zacytować pisarza z Ostródy Hansa Helmuta Kirsta, którego fabuła najpopularniejszej książki toczy się w obecnym powiecie ostródzkim: „Jest nad nami błogosławieństwo krainy, w której pozwolono nam żyć. To najpiękniejszy skrawek ziemi na świecie. Jeszcze nie zniszczony, jeszcze wszystko, co się tu znajduje, to czysta natura. Kiedy Bóg idzie odpoczywać, kiedy chce spać, wierzę, że przychodzi do nas, żeby spać tutaj. Jeśli Bóg zechce spać, będzie sypiał u nas, na Mazurach” - („Pan Bóg śpi na Ma-zurach”.)

Ilona Grabowska - Przewodnik Warmii i Mazur

• Rezerwat "Wyspa Lipowa"

Ustanowiony w 1968 roku, obejmuje wyspę położoną na jeziorze Marąg. Jest to rezerwat krajobrazowo - faunistyczny. Powstał w celu ochrony krajobrazu oraz występujących na wyspie chronionych ptaków (kolonia kormoranów) i roślin. Wyspę porasta starodrzew lipowo - dębowy. Powierzchnia rezerwatu wynosi 5 ha.

fot. Związek Stowarzyszeń "Kraina Drwęcy i Pasłęki„

Z lądu najbliżej możemy rezerwat zobaczyć będąc na plaży gminnej w Ramotach.

Celem utworzenia rezerwatu było zachowanie wyspy z występującymi na niej licznymi chronionymi gatunkami roślin i ptaków. Jest to miejsce bytowania jednej z najstarszych kolonii kormorana czarnego na śródlądziu. Obok kolonii kormorana stwierdzono też obecność kolonii czapli siwej. W 1997 r. w rezerwacie znajdowało się 90 gniazd czapli siweji 370 gniazd kormoranów. Ponadto gniazdują tu także: łabędź niemy, tracz nurogęś, krakwa, perkoz rdzawoszyi, perkoz dwuczuby, dzierzba gąsiorek, trzciniak, trzcinniczek, piecuszek. Wyspę pokrywa ponad 100-letni drzewostan lipowo-dębowy i młodszy olchowy. Z widoku lotu ptaka wyspa kształtem przypomina but.

Otoczona jest jeziorem o powierzchni 400,50 ha o rozwiniętej linii brzegowej z czterema wyspami, trzy z nich są bardzo małe. Maksymalna głębokość jeziora wynosi 20 m. Występują tutaj ryby takie jak: leszcz, okoń, płoć, sandacz oraz szczupak.

Opracowała: Ilona Grabowska- Przewodnik Warmii i Mazur

• Rezerwat "Jezioro Długie"

Rezerwat został utworzony w 2009 r. i jest najmłodszym rezerwatem w Gminie Łukta. Powierzchnia całego rezerwatu zajmuje 348,15 ha. Najcenniejszym elementem tego obszaru jest jezioro Długie z reliktowym stanowiskiem poryblinu jeziornego - gatunek w Polsce objęty ścisłą ochroną od 1983 roku. Obszar obejmuje również inne cenne ekosystemy w bezpośrednim otoczeniu jeziora Długiego, a mianowicie są to jeszcze trzy jeziora, z czego dwa dobrze zachowane jeziora dystroficzne - Jezioro Czarne i Jezioro Harcerskie. Jeziora te są otoczone pasami torfowisk przejściowych. Trzecim jeziorem jest eutroficzne jezioro Bałtyn.

Rezerwat o charakterze wodno-leśnym powstał w celu zachowania reliktowego poryblinu jeziornego (Isoetes Lacustris). Jest to wieloletnia roślina wodna, rosnąca kępami w warunkach naturalnych. Często tworzy wielkie skupienia, charakterystyczna dla wielu jezior o dużej przejrzystości wód i ubogich w substancje odżywcze. Rozmnaża się przez podział kłącza i zarodniki. Osiąga od 5 do 15 cm, a swoim kształtem przypomina garść długich sosnowych igieł wbitych w dno. To miejsce jest jedyne w województwie warmińsko-mazurskim, gdzie została zachowana populacja reliktowego gatunku - poryblina jeziornego. Obszar ten pełni również funkcję ważnego korytarza ekologicznego o znaczeniu krajowym. Ponadto jezioro Długie jest jednym z trzech jezior lobeliowych występujących w województwie warmińsko-mazurskim. Charakteryzuje się małą twardością wody, przeważnie o kwaśnym odczynie. Jeziora te są wyjątkowo wrażliwe na zanieczyszczenia. Powierzchnia jeziora wynosi 86 ha, a jego maksymalna głębokość wynosi 16 m. Dno jeziora jest w większości muliste, ale miejscami ma charakter mineralny. W części północnej jeziora dno jest piaszczyste. Jezioro Długie wraz z jeziorem Harcerskim tworzy połączony system jezior poprzez niewielki dopływ jeziora Harcerskiego w kierunku jeziora Długiego. Oba jeziora leżą na podobnej wysokości, dlatego przepływ wody jest niewielki. Obecnie jest to system zamknięty, dawniej wody z jeziora Długiego poprzez odpływ do jeziora Gil, rzeki Taborzanki, jeziora Bałtyn, jeziora Tabórz, jeziora Szeląg i rzekę Drwęcę odprowadzało wody do Morza Bałtyckiego. Obecnie odpływ z jeziora Długiego do jeziora Gil jest zasypany.

Jezioro Bałtyn, fot. Stowarzyszenie Kraina Drwęcy i Pasłęki

Jezioro Bałtyn jest jeziorem przepływowym przez które przepływa rzeka Taborzanka. W podłożu zalega głównie glina zwałowa. Wokół jeziora Bałtyn oraz wzdłuż rzeki Taborzanki stwierdzono pasowe występowanie bardzo dobrze zachowanych lasów łęgowych, w których notowano storczyki oraz inne cenne gatunki roślin. Wśród zbiorowisk leśnych na uwagę zasługują siedliska priorytetowe w sieci Natura 2000. Są to powierzchnie brzeziny bagiennej rozproszone na terenie całej ostoi oraz jeden, niestety słabo zachowany płat sosnowo - brzozowy lasu bagiennego, usytuowany w środkowej części Taborzanki powyżej jeziora Tabórz. W rezerwacie stwierdzono występowanie 12 rodzajów siedlisk z załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG.

W granicach obszaru „Jezioro Długie” stwierdzono obecność 4 gatunków zwierząt wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG (dwa gatunki ssaków - bóbr europejski, wydra, jeden płaz - kumak nizinny i jeden bezkręgowiec - trzepla zielona). Występuje tu 11 gatunków zwierząt chronionych oraz 31 gatunków roślin chronionych lub lokalnie rzadkich. Ponadto w obszarze występuje 10 gatunków ptaków chronionych na mocy Dyrektywy Ptasiej m.in. bocian biały, orlik krzykliwy, żuraw i zimorodek.

Opracowała: Ilona Grabowska